Brabant: de Leerroute

‘Wist je dat de schoenen- en leerindustrie al eeuwen teruggaat?’ hoor ik opa Schoenmakers aan zijn kleindochter Sanne vragen. ‘Het leek voorbestemd voor deze omgeving.’ Ik sta iets ten westen van de Brabantse stad Waalwijk, in het Slagenlandschap; een veengebied met smalle percelen, gescheiden door sloten en hagen. Spaanse ruiters – planten met paarsen bloemen – wiegen in de wind. Op mijn telefoon luister ik naar het eerste geluidsfragment van de Leerroute.

VisitBrabant Routebureau zette de laatste jaren al een heleboel themaroutes via knooppunten uit – van sagen en legenden tot aan verhalen aan de grens. Op een digitale kaart, die op de telefoon is te openen, kun je zien bij welke plekken het leuk is om af te stappen, en een verhaal lezen dat bij het thema past. Nu is het de beurt aan de ambachten en het industrieel erfgoed. De Leerroute van bijna 30 kilometer is de eerste Made in Brabant-route.

In drie geluidsfragmenten gaat de fictieve 21-jarige Sanne Schoenmakers in gesprek met haar opa, die in een schoenenfabriek werkte. Zo hoor ik opa vertellen wat het landschap zo ideaal maakte voor de leerlooierij: volop velden met koeien, water en eikenbomen. De huiden moesten eerst in watertonnen rotten, en werden daarna met eikenschors in natte looiputten gelegd. Opa: ‘Na een paar jaar stinken kwamen de huiden er soepel uit.’ Sanne: ‘Slim, maar wel mega goor zeg!’

Ik fiets langs eeuwenoude boerderijen en dorpen, die herinneringen aan de leer- en schoenenindustrie herbergen. In het dorp Sprang-Capelle staat een oude looischuur, waar de huiden uiteindelijk lagen te drogen. Raamsdonk heeft dan weer een nijverheidshuis. Als boeren thuis voor iemand anders gingen werken, werd dit nijverheid genoemd. Zo begonnen ze met leerlooien of het maken van schoenen, ook de kinderen hielpen mee.

In de drassige hooilanden kan ik me de vroegere armoede van de boeren goed voorstellen. Akkerbouw was onmogelijk, dus dan maar op zoek naar een andere manier om een centje bij te verdienen. Mooi, om juist op de fiets wat op te steken van de boeiende historie. Al mis ik wel informatieborden op de stopplekken; nu moet ik alsmaar de kaart op mijn telefoon in de gaten houden.

De weg is ook net wat te druk met verkeer, en enigszins eentonig. Gelukkig gaat de route halverwege verder via het Halve Zolenpad, een fietspad over een voormalige spoorbaan. Doei auto’s! Over het asfalt trappen scholieren, forenzen en e-bikers, soms zoeft een razendsnelle fatbike voorbij. Langs grazende koeien, bomen en woonwijken fiets ik verder richting het Drongelens Kanaal.

Niet ver van het water staat de voormalige Van Haren schoenenfabriek. Ivo van Haren ging in de jaren twintig exclusief leer produceren voor zijn eigen schoenenwinkels, uniek voor die tijd. Ik luister naar het laatste geluidsfragment. ‘Hoewel veel mensen het werk uit noodzaak deden, kijken we er toch met liefde op terug,’ hoor ik opa Schoenmakers vertellen. ‘Ik heb het vak van mijn vader geleerd, en hij weer van zijn vader. Ik ben trots op ons verleden.’

De standaard Leerroute (28km) van VisitBrabant:
KP08-18-11-36-75-46-12-13-16-45-17-01-44-15-10-08
Zie visitbrabant.com voor de digitale kaart en geluidsfragmenten.

Tip: We pasten de route iets aan, zodat je minder rechttoe rechtaan fietst, en ook langs wat rivieren gaat (42km). Deze route vind je ook in onze routeplanner. Op desktop onder de naam Leerroute in de voorgeplande fietsroutes of in onze app Toertje.
KP08-18-11-2-36-75-46-12-13-48-29-28-27-49-25-16-45-17-01-44-15-10-08

Artists in residence aan het werk
Het Schoenenkwartier is een nieuw museum in Waalwijk. Aan de hand van historische machines en tentoonstellingen leer je meer over de schoenen- en lederindustrie; zowel de succesjaren als de latere teloorgang in de jaren zestig en zeventig. De tentoonstelling ‘Wie de schoen past’ zoomt in op identiteit. Heel de schoenenwereld komt hier langs, van de stilettohak tot de Nike Air Max. In het Schoenenlab werken jonge artists in residence.
schoenenkwartier.nl

Een fraai Natura 2000-gebied
Het Slagenlandschap ligt op de overgang van zand naar klei, en zit vol kwelwater; grondwater dat onder druk aan de oppervlakte komt. Je ziet hier langgerekte percelen grasland met sloten, moerassen en veenputten. Het is een erfenis van de ontginning van het land in de middeleeuwen. De vochtige weilanden en broekbossen zijn sinds tien jaar beschermd Natura 2000-gebied.

Huiden lagen op zolder te drogen
De oude looischuur in het dorp Sprang-Capelle valt op door zijn houten ventilatieluiken, en is nu een charmant woonhuis. Het leerlooien moest ervoor zorgen dat de dierenhuiden soepel en sterk genoeg werden. De looistof (eerst eikenschors, later chroom) verbindt zich met de eiwitten in de huid, waarna bacteriën geen interesse meer tonen en het leer dus veel langer goed blijft.

Fietsen over oude spoorbaan
Het Halvezolenlijntje liep van Geertruidenberg tot aan Den Bosch. Hij werd eind negentiende eeuw aangelegd voor het vervoer van leer, schoenen én arbeiders. Waar de stoomtrein vroeger reed, ligt nu een kilometerslang fietspad. Vlak bij Raamsdonk staat het kunstwerk Footprint van kunstenaar Harald Vlugt. Twee metershoge schoenzolen van cortenstaal – waar de spoorrails vroeger uit bestonden – vormen hier een poort.

Glas-in-loodramen vertellen verhaal
De voormalige schoenenfabriek van de familie Van Haren staat in het oosten van Waalwijk. Vader Johannes van Haren, die een klein klompen – en schoenfabriekje bezat, startte in 1913 met zijn drie zonen een lederhandel in Waalwijk. Zoon Ivo bouwde het bedrijf vervolgens uit tot een internationaal concern. De glas-in-loodramen van de oude kantine geven het productieproces weer, tot aan de verkoop van de schoenen aan toe.

NEO KVL Hotel
Slapen in een oude leerfabriek? Het hippe NEO KVL Hotel bevindt zich op het voormalige Koninklijke Verenigde Leder (KVL)-terrein in Oisterwijk.

Lunchrestaurant ’t Slot
Sfeervolle lunchplek op het Raadhuisplein van Waalwijk, met terras en uitzicht op de fontein. tslot.nl

Eetcafé De Tijd 
Brabantse gastvrijheid midden in het gezellige dorp Oisterwijk, met goede gerechten en een fijn terras. detijdoisterwijk.nl